Szałwia lekarska

SZAŁWIA LEKARSKA (Salvia officinalis) jest zimozieloną byliną z rodziny jasnotowatych, osiągającą wysokość 50-70 cm. Preferuje stanowiska słoneczne, gleby dobrze zdrenowane, najlepiej osłonięte od silnych wiatrów, o odczynie zasadowym lub obojętnym. Gleba w miarę wilgotna ale nie za bardzo. Kwitnie od maja do lipca w kolorze fioletowo – niebieskim. Kwiaty jej są chętnie odwiedzane przez pszczoły i motyle. W jej towarzystwie dobrze rośnie kapusta, marchew i rozmaryn. Jest bardzo wiele gatunków szałwii, według różnych danych może być ich od 500 do 700. Nie wszystkie oczywiście nadają się do spożycia, a jedna z nich stosowana w Ameryce Środkowej w ceremoniach religijnych ma właściwości halucynogenne. Szałwia lekarska znana już była w starożytności jako roślina lecznicza i w mniejszym stopniu jako przyprawa. Grecy i Rzymianie stosowali ją jako lekarstwo na ukąszenia węża, problemy ze wzrokiem, utratę pamięci. Ocet z tymiankiem, rozmarynem, szałwią, lawendą wraz z czosnkiem miał chronić czterech złodziei z Toulouse przed dżumą. U Rzymian była świętym zielem, zbieranym podczas specjalnych ceremonii. Stosowano ją jako lek na przeziębienia, gorączkę, padaczkę, choroby wątroby i zaparcia. Św. Hildegarda uważała ją za afrodyzjak. Uczeni arabscy uważali że spożywanie szałwii przedłuża życie. W Wielkiej Brytanii szałwia obok tymianku, rozmarynu i pietruszki jest jednym z ważniejszych ziół. Wchodzi w skład farszu do pieczonego indyka lub kurczaka na Boże Narodzenie i Dzień Dziękczynienia. W Niemczech przyprawia się nią węgorza.
Surowcem zielarskim są liście. Uważa się, że do zastosowań leczniczych lepsza jest odmiana o purpurowych liściach. Zawierają od 2,5 do 3% olejku, który jest najaktywniejszym składnikiem szałwii. Zawiera on tujon, cyneol, borneol i pinen. Ponadto szałwia zawiera garbniki, flawonoidy, kwas taninowy, kwas oleinowy, kwas ursolowy, kwas fumarowy, kwas chlorogenowy, kwas kawowy, niacyny, substancje estrogenowe, duże ilości witaminy B1 witaminy PP oraz karoteny(witaminy A) i duże ilości witaminy C oraz sole mineralne.
Działanie lecznicze: najbardziej znane i popularne jest zastosowanie szałwii w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej i gardła. Poprawia pracę układu trawiennego, obniża poziom cukru we krwi. Ponadto działa lekko uspokajająco, poprawia nastrój, zwiększa zdolności poznawcze i pamięć. Napar z szałwii stosuje się przy nadmiernej potliwości różnego pochodzenia. Ma doskonałe naturalne właściwości dezynfekujące i dezodoryzujące pozwalające wyeliminować zapach ciała. Hamuje wzrost drobnoustrojów, zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń włosowatych, hamując drobne krwawienia w przewodzie pokarmowym. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego i działa wiatropędnie. Może być szczególnie przydatna dla kobiet w okresie menopauzy dla łagodzenia uderzeń gorąca. W badaniach klinicznych udowodniono, że ma pozytywny wpływ na pamięć i koncentrację u ludzi starszych z zaburzeniami funkcji poznawczych. Zalecana w leczeniu łagodnym do umiarkowanego choroby Alzheimera. Niektóre badania wykazały, że jest skuteczna wobec grzyba Candida albicans, wirusa opryszczki, wirusów grypy. Szałwia posiada wybitne właściwości antyoksydacyjne podobne do tych co ma alfa-tokoferol. Korzystnie wpływa na funkcjonowanie wątroby i trzustki. Cyganie stosują szałwię w płukankach do siwiejących włosów, w celu ich łagodnego przyciemnienia(podobno działa), poprawia także ich miękkość i połysk. Dzięki bakteriobójczym właściwościom stosuje się szałwię zewnętrznie do płukania jamy ustnej, gardła, przy zapaleniu dziąseł, pleśniawce i przy anginie. Napar szałwii stosuje się także do okładów na trudno gojące się rany, owrzodzenia żylakowate nóg a także w zestawie z innymi ziołami w chorobach reumatycznych, wysypkach i innych schorzeniach skórnych. Napar z liści szałwii powoduje zmniejszenie laktacji, co jest bardzo przydatne przy zapaleniach piersi – może doprowadzić do całkowitego zaniku pokarmu. Stosowana w normalnych dawkach jest całkowicie bezpieczna. Nie powinna być używana przez kobiety w ciąży i karmiące.
W kuchni liście używane są jako dodatek do sałatek, mięsnych i drobiowych farszów, ciast I deserów. Komponuje się z daniami, których składnikami są pomidory, kapusta i groch, bakłażan. Dobra jest z serem a w połączeniu z tymiankiem do dań z fasoli. Sauté z posiekanej świeżej szałwii z cebulą, czosnkiem, sokiem z cytryny i makaronem stanowi smakowite danie. Ma lekko gorzkawy smak, dlatego należy używać jej oszczędnie. Przez proces suszenia smak przyprawy nasila się. Suszona szałwia może być przechowywana do 3 lat.

Opracowanie Krzysztof Kuźniewski